Sẽ thực sự tuyệt vời làm sao nếu có một loại thuốc hoàn hảo cho mọi vấn đề về sức khỏe tinh thần. "Trầm cảm à? Chỉ cần dùng Happy PillsTM! là sẽ ổn thôi”. Thật không may mọi thứ thường không như vậy.

Có nhiều loại thuốc khác nhau và tất cả đều hoạt động một cách khác nhau. Bên cạnh đó, chính bộ não của mỗi người cũng đều khác nhau. Sức khỏe tinh thần cũng vậy. Cùng một loại thuốc có thể có tác dụng như thế này với bạn nhưng sẽ hoàn toàn khác với tôi!

Sẽ luôn có những gian nan và sai sót trên hành trình tìm loại thuốc (hoặc kết hợp thuốc) phù hợp. Tuy nhiên, chúng tôi hiểu khá rõ về cách thức hoạt động của một số loại thuốc và những yếu tố nào có thể khiến chúng ít nhiều hữu ích với bạn.

1. Vì sao tác dụng của thuốc lên mỗi người lại khác nhau?

Có rất nhiều lý do khiến cho thuốc ảnh hưởng đến mỗi người một cách khác nhau.

Yếu tố quan trọng nhất: vấn đề về sức khỏe tinh thần của bạn là gì. Các phương pháp điều trị PTSD rất khác với các phương pháp điều trị ADHD. (Mặc dù một số loại thuốc có thể điều trị nhiều tình trạng bệnh khác nhau.) Các vấn đề về sức khỏe tinh thần thường bị chẩn đoán sai nên việc hiểu đúng điều này thực sự quan trọng!

Một số yếu tố khác ảnh hưởng đến tác dụng của thuốc:

• Gen của bạn: DNA mà chúng ta thừa hưởng từ cha mẹ quyết định rất nhiều thứ liên quan đến bộ não và cơ thể. Nó không chỉ là màu mắt hay hình dạng mũi, gen của bạn ảnh hưởng đến loại thuốc nào sẽ có tác dụng với bạn, hiệu quả nhanh ra sao và bạn sẽ dễ gặp những tác dụng phụ nào.
• Dị ứng: Cũng giống với thức ăn, động vật và thực vật, bạn cũng có thể bị dị ứng với thuốc. Biểu hiện của dị ứng bao gồm: phát ban, nổi mề đay, sốt hoặc thậm chí sốc phản vệ (hãy nghĩ đến những người phải sử dụng EpiPen (bút tiêm Epinephrine) khi bị ong đốt).
• Sự cấu thành cơ thể: Một số loại thuốc được lưu trữ trong các tế bào mỡ và có thể tồn tại lâu hơn nếu bạn có nhiều mỡ trong cơ thể.
• Tuổi tác: Càng già thì chúng ta càng trở nên nhạy cảm hơn với thuốc.
• Các loại thuốc khác: Thuốc không chỉ tương tác với cơ thể mà còn có thể tương tác với nhau! Ví dụ một số loại thuốc giảm đau (như ibuprofen) có thể làm tăng nồng độ lithium trong cơ thể. Nhiều người thường dùng lithium như một loại thuốc ổn định tâm trạng. Dùng lithium và ibuprofen cùng lúc có thể gây một số nguy hiểm.
• Các chất khác: Caffeine, rượu, thuốc lá và thuốc kích thích đều có thể tương tác với thuốc. Hãy cẩn thận khi sử dụng những chất này trong quá trình thử một loại thuốc mới. Ví dụ, một số loại thuốc có thể khiến cho bạn say nhanh hơn nhiều dù uống cùng một lượng cồn.
• Thức ăn: Khi bạn uống thuốc với thức ăn, cơ thể bạn thường mất nhiều thời gian hơn để hấp thụ thuốc. Điều đó có thể tốt hoặc xấu, một số loại thuốc nên được uống khi ăn, một số khác nên được uống khi đói. Thuốc cũng có thể tương tác với một số loại thực phẩm giống như cách mà chúng tương tác với nhau. Một số loại thuốc cần bạn phải có chế độ ăn đặc biệt khi sử dụng.
• Uống nước: Một số loại thuốc có thể gây mất nước. Hãy chắc chắn rằng bạn sẽ uống nhiều nước hơn khi sử dụng bất kỳ chất nào trong những chất kể trên.
• Uống thuốc hợp lý. Có loại bạn có thể dùng khi cần, ví dụ nếu bạn đang trải qua một cơn hoảng loạn. Tuy nhiên, hầu hết các loại thuốc sức khỏe tinh thần đều cần được uống mỗi ngày. Thường sẽ mất ít nhất vài tuần để thấy được sự cải thiện. Nếu bạn không uống trong nhiều ngày hoặc đột ngột ngừng dùng thuốc, bạn có thể sẽ gặp triệu chứng cai. Hãy hỏi bác sĩ cách dùng thuốc tốt nhất là gì và phải làm gì nếu bạn quyết định ngừng dùng thuốc.

2. Tôi có thể làm gì để làm cho quá trình này trở nên dễ dàng hơn?

Toàn bộ quá trình thử-và-sai này có thể gây khó chịu cho bạn. Tuy nhiên, có một số điều bạn có thể làm để khiến cho nó trôi qua dễ dàng hơn:

• Tìm một đội nhóm điều trị mà bạn tin tưởng. Có một số bác sĩ sẽ giỏi hơn những bác sĩ khác. Có bác sĩ cũng giỏi đấy nhưng không biết gì nhiều về sức khỏe tinh thần. Vì vậy hãy cố gắng tìm bác sĩ chuyên về sức khỏe tinh thần. Trò chuyện với nhà trị liệu nếu được vì họ sẽ dành nhiều thời gian cho bạn hơn là bác sĩ, việc đó có thể giúp chẩn đoán chính xác hơn. (Thêm nữa, thuốc thường có tác dụng tốt hơn nếu bạn cũng tham gia trị liệu tâm lý!) Nếu bạn thấy bác sĩ của mình nói gì đó không ổn, hãy hỏi thêm một ý kiến ​​thứ hai.
• Hỏi mọi người thêm về các đề xuất khác. Nếu bạn có bạn bè hoặc thành viên trong gia đình từng trải qua những vấn đề tương tự về sức khỏe tâm thần, hãy hỏi họ về các loại thuốc mà họ đã sử dụng. Tất nhiên, trải nghiệm của bạn có thể rất khác so với họ nhưng sẽ thật tuyệt khi có một điểm khởi đầu quen thuộc. Ngoài ra còn có các hội nhóm hỗ trợ online, nơi mọi người có thể nói về trải nghiệm của họ khi sử dụng thuốc này thuốc kia.
• Viết nhật ký sử dụng thuốc. Thật tốt nếu bạn có thể viết chi tiết khi có thời gian và năng lượng nhằm theo dõi tâm trạng của mình mỗi ngày. Tuy nhiên, nếu bạn chỉ có thể ghi lại tên thuốc đã dùng hay bất cứ cảm xúc nào mà bạn nhớ khi sử dụng thì đó vẫn là một khởi đầu tuyệt vời. Những ý bạn cần ghi lại: tâm trạng, giấc ngủ của bạn và bất kỳ tác dụng phụ nào.
• Kiểm tra gen của bạn nếu có thể. Gen có thể cung cấp một số manh mối về việc thuốc sẽ ảnh hưởng đến bạn như thế nào. Bác sĩ có thể yêu cầu xét nghiệm DNA, giống như bài xét nghiệm 23andme vậy, có điều sẽ liên quan đến thuốc! Các xét nghiệm này sẽ không thể cho bạn biết chính xác loại thuốc nào sẽ hoạt động tốt nhất nhưng chúng có thể giúp bác sĩ cân nhắc loại thuốc nào khả quan hơn và loại thuốc nào cần tránh. 

Trên hết, hãy kiên nhẫn và đừng bỏ cuộc! Sức khỏe tinh thần của bạn xứng đáng với mọi nỗ lực bạn bỏ ra đấy. Lưu ý thuốc chỉ là một trong nhiều cách điều trị sức khỏe tâm thần thôi. 

Có nhiều loại thuốc chăm sóc sức khỏe tinh thần khác nhau và thời gian phát huy tác dụng cũng vậy. Cùng nhìn qua một số loại thuốc và sự khác biệt của chúng:

1. Thuốc chỉ uống khi cần thiết

Một số loại thuốc không cần phải dùng thường xuyên mà chỉ được sử dụng "khi cần thiết." (Các bác sĩ đôi khi sẽ gọi là PRN, viết tắt của “khi cần thiết” trong tiếng Latinh.)

Chúng thường được sử dụng trong một số trường hợp cụ thể, ví dụ để giúp bạn ngủ hoặc ngăn một cơn hoảng loạn, có thể kéo dài từ vài giờ đến vài ngày. Có loại sử dụng mỗi ngày vẫn an toàn, có loại cần phải cân nhắc. Bác sĩ sẽ cho bạn biết tần suất bạn có thể sử dụng, tất cả đều phụ thuộc vào loại thuốc đó là gì và liều lượng bạn đang dùng ra sao.

Một số loại thuốc:

• Benzodiazepines như Xanax. Thuốc này thường được kê đơn cho các cơn lo âu.
• Thuốc ngủ chẳng hạn như Ambien.
• Chất kích thích chẳng hạn như Adderall và Ritalin. Chúng thường được kê đơn cho ADHD và được dùng hàng ngày hoặc thậm chí nhiều lần trong ngày.

2. Thuốc cần uống hàng ngày

Một số loại thuốc cần một thời gian dài tích tụ trong hệ thống cơ thể. Bạn cần uống hàng ngày trong vài tuần trước khi cảm nhận được hiệu quả đầy đủ. Chúng thường điều trị cho một số Một số loại thuốc cần một thời gian dài tích tụ trong hệ thống cơ thể. Bạn cần uống hàng ngày trong vài tuần trước khi cảm nhận được hiệu quả đầy đủ. Chúng thường điều trị cho một số tình trạng lâu dài với nhiều triệu chứng khác nhau như trầm cảm hoặc rối loạn lưỡng cực. Không giống thuốc chỉ uống khi cần, bạn không thể dùng thuốc chống trầm cảm chỉ vào những ngày bạn cảm thấy trầm cảm hơn được.

Tốt nhất là bạn nên dùng các loại thuốc này vào cùng một thời điểm mỗi ngày, như vậy cũng dễ nhớ hơn. Ngoài ra, một số loại thuốc cũng có thể khiến bạn tỉnh táo nếu uống ngay trước khi đi ngủ hoặc khiến bạn buồn ngủ nếu uống vào buổi sáng. Có loại nên được uống khi ăn. Có loại nên được uống khi đói. Hãy hỏi bác sĩ về thời gian tốt nhất để uống thuốc trong ngày là gì.

Một số loại thuốc:

• Hầu hết các loại thuốc chống trầm cảm bao gồm SSRI như Zoloft và SNRI như Cymbalta.
• Chất ổn định tâm trạng như Lithium và Lamictal.
• Thuốc chống loạn thần như Seroquel và Abilify.

3. Thuốc giải phóng nhanh so với thuốc giải phóng kéo dài

Thông thường khi bạn uống một viên thuốc thì toàn bộ viên sẽ hòa tan trong dạ dày và được hấp thụ vào cơ thể khá nhanh, họ gọi nó là thuốc giải phóng nhanh. Bạn sẽ cảm nhận được những tác động tích cực nhanh chóng nhưng nó cũng có thể làm cho các tác dụng phụ trở nên tồi tệ hơn, hiệu quả cũng giảm nhanh hơn. Đôi lúc bạn còn phải dùng nhiều lần trong ngày.

Một số loại thuốc nằm ở dạng giải phóng kéo dài. Chúng hòa tan từ từ thay vì ngay lập tức. Lợi ích đầu tiên là bạn không cần phải sử dụng chúng thường xuyên. Việc ghi nhớ uống một viên vào buổi sáng sẽ dễ hơn là nhớ phải uống 3 lần trong ngày. Thuốc này cũng có thể giúp bạn cảm thấy ổn định trong suốt cả ngày. Mặt khác hiệu lực của nó sẽ không đến một cách nhanh chóng.

Hầu hết các loại thuốc đều là thuốc giải phóng nhanh. Thuốc giải phóng kéo dài thường sẽ có chữ viết tắt ở cuối để bạn biết, ví dụ như ER hoặc XR (viết tắt của extended release) hoặc SR (viết tắt của sustained release). Chẳng hạn như thuốc giải phóng kéo dài Adderall được gọi là “Adderall XR”.

(Bạn cũng có thể thấy dòng “IR” với thuốc giải phóng nhanh, tức viết tắt của “immediate release”.)

Một số loại thuốc cũng có sẵn dưới dạng tiêm tác dụng kéo dài. Thay vì uống thuốc mỗi ngày, bạn đến gặp bác sĩ vài tuần một lần để được truyền dịch. Thuốc sẽ được giải phóng từ từ vào cơ thể cho đến cuộc kiểm tra tiếp theo.

4. Sử dụng thuốc mới và ngừng sử dụng chúng

Khi bác sĩ kê đơn một loại thuốc mới, họ sẽ cho bạn biết thuốc đó tác dụng như thế nào. Tuy nhiên, bộ não và cơ thể của mỗi người đều khác nhau. Bạn có thể mất nhiều hoặc ít thời gian hơn để cảm nhận được tác dụng so với mọi người. Có thể bạn sẽ cần được điều chỉnh liều lượng.

Bạn có thể sẽ cảm nhận được tác dụng phụ ngay lập tức nhưng lại mất vài tuần để cảm nhận tác dụng tích cực của nó. Cũng có lúc tác dụng phụ sẽ chỉ kéo dài vài ngày và sau đó biến mất khi cơ thể bạn đã thích nghi.

Một số loại thuốc có thể gây triệu chứng cai nếu ngừng dùng. Có loại bạn sẽ gặp biểu hiện cai nếu bỏ qua một ngày, có loại nếu bạn thỉnh thoảng quên cũng không sao.

Nếu bạn muốn ngừng dùng thuốc thì tốt nhất là hãy trao đổi với bác sĩ. Bác sĩ có thể giảm liều dần dần, giúp giảm các triệu chứng cai (Giảm nửa liều trong vài tuần, sau đó giảm xuống còn ¼ trong vài tuần kế tiếp). Sẽ luôn có những sai sót trong hành trình tìm ra loại thuốc phù hợp.